Александар Клуге : : Поетската сила на теоријата : :

Напишано за конференцијата на Универзитетот „Корнел“ во Итака

ALEXANDER KLUGE: NEW PERSPECTIVES ON CREATIVE ARTS AND CRITICAL PRACTICE

Сериозноста во поимите: поетика, сила, теорија

Постои аналитичка, ориентирачка сила на теоријата, сила што поврзува организаторски , што поставува цели, што разјаснува – теоријата постои во обемни облици. Таа припаѓа на sapientia. Таа е мираз на човечкиот род. „Не може да се научи да не се учи.“ Човекот не може ни да престане да се ориентира. Постојат „човечки суштествени сили“ (Маркс), кои ги носиме во нас и кои се пробиваат и тогаш кога не им обрнуваме внимание или кога не сакаме да ги користиме. Тука спаѓаат умешноста за разликување, делови од силата за просудување и една високомотивирана желба да си создадеме прегледност. Тоа е материјалот од кој произлегува теоријата.

Теоријата е сродна, но не е истото што и филозофијата и желбата за размислување. Таа се разликува од нив со тоа што е насочена кон целта и не е тука само за да собира, подредува и набљудува. Пред сѐ, таа не е само објективна и не е неутрална. Не можеме да се однесуваме неутрално наспроти разумот, вели Кант. Тоа е суштината на критиката и на теоријата. Таа не е само неутрален набљудувач, иако прецизното набљудување се вбројува меѓу нејзините доблести. Нејзиниот корен лежи во бунтовниот дух, во силните емоции, што потекнуваат од самосвеста (Спиноза тоа го нарекува „Conatus“) и од самоодбраната. Пред сѐ, таа не е поединечна наука, туку опфаќа став, каков што го среќаваме кај Монтењ или кај Валтер Бенјамин.

Кај Валтер Бенјамин на традиционалниот став на теоретичарот се придодава една месијанска и поетска внимателност: наративната способност. Во нашиот свет, кој е одреден од алгоритми, во кој нѐ предизвикуваат смрзнати конфликтни зони, но и отворено уништувачки конфликти, не е доволна информативната содржина на една теорија. Изразот, односно како се изразува теоријата во конкретните ситуации на животот, тоа КАКО, истапува во преден план. Дури наративно се воспоставува врската меѓу емоцијата и резултатот, во кој се формулира теоријата. Меѓу предупредувачкиот вресок и 26-томните собрани дела. Методот на „да“ и „не“ на Пјер Абелар во 12 век.

Поетското доаѓа од зборот „прави, бидува активен, оформува“. И тука станува збор за мираз на човечката интелигенција: homo sapiens, homo doctus, homo poeta. Оваа поетска сила се смета за општествена карактеристика што се движи низ душите на луѓето и му помага на индивидуалното Јас, дополнувајќи го, притоа не подлегнувајќи под негова контрола. „Не зборувам јас, кога творам, нешто во мене е она што зборува“ (Хајнрих фон Клајст). Постои баланс и несогласување (судир) меѓу контролите на разумот и на силата, со кои поетското си го создава својот израз. Да, тврдам дека постои – не само во поетите туку и во сите луѓе – потреба за изразување, една самоорганизација на изразот. Тоа е социјална карактеристика и е независна од општествениот систем (на пуританците, на рационалистите, на економите, на сталинистите), дури ако се обидат да ја канализираат или да ја потиснат. Како водена сила, наративниот израз си го бара својот пат.

„Фантазијата е животно во бегство.“ Нејзиниот дериват, интелигенцијата, потекнува од претпазливоста, од самоодбраната: таа е насочена кон излези, излези во случај на опасност и првично кон бегство. Како мотор на напредокот на самосвесниот став, на просветителството и авангардата, овие сили се ангажираат само кога ќе ги придобиеме: кога ќе ги убедиме, конфронтирајќи ги со нивната првобитна природа, да вложат во храброста. Поетската сила станува политичка токму во опасноста. Теоретската сила станува практично релевантна во истиот момент. ПОЕТСКАТА СИЛА НА ТЕОРИЈАТА е сојуз – доволно ретко се сретнува – од кој е субјективно можна еманципација од секаков вид.

Теоретичарот како извидник

За изразот теорија сме ѝ благодарни на грчката антика. Теоретичар во еден од градовите-држави на Грција е придружник на градската делегација, која преговара во непознат град. Теоретичарот не треба да преговара. Треба да ги набљудува преговарачите. Зборот теоретичар значи „гледање“, „набљудување“. Тој треба да дознае дали странците лажат. Но, треба да внимава и на тоа дали лажат и сопствените луѓе. Потешко е да се опфати позитивно поимот вистина, отколку да се одреди спротивниот пол: што е лага? Но, постои и заблуда. Можно е без злобна волја, странците да се во заблуда. И сопствените луѓе подлежат на заблуди. Несреќата и злото, кои се нанесуваат без вина поради заблуда, се помасовни во светот и со поголеми последици отколку деловите на реалноста, кои ја генерираат несреќата и нејзините последици од злобата и подмолноста. Професијата на теоретичарот може да се спореди со онаа на геодетот. Станува збор за широка земја.

Теоријата во време на уништување

Еден од настаните на конференцијата во Итака имаше наслов „Theory like Swimming in a Storm“. „Swimming in a Storm“: Тоа е карактеристична ситуација во време на уништување. Значи, не се работи за ништо општо. Ниту во поетското, ниту во теоријата, пред сѐ не во критичката теорија. Многу повеќе се работи за особени форми на човековиот отпор. Во нашиот уништувачки свет се откорнуваат корењата. Како да биде некој радикален, кога корењата се откорнати? Во реченицата се содржани две различни слики. Се работи за бура и за корења. Двете се толку различни, како во правремето начинот на зборување на ловците и на собирачите. „Пливање во бура“: како се ориентираат птиците преселници, преселничките јата среде бура? А истовремено важи старата изведба на реченицата: да се биде радикален, значи да се фатат работите во нивниот корен (Карл Маркс).

Чистиот трансфер на информација не е доволен за опфаќање на спротивставеностите со кои сме конфронтирани во 21 век. Потребно ни е субјективно заситено искуство. Тоа го нарекуваме нарација. Таа е основната форма на поетското и секогаш се заснова (дури и кога одделниот поет пишува монолози) на дијалог.

„Theory, like swimming in a storm“

Wake up, it’s time to begin
The forgetting. Direct modal statements
Wither under glass. A little book for Ari
Built to sway. I admire the use of felt
Theory, like swimming in a storm, but object
To anti-representational bias in an era of
You’re not listening. I’m sorry. I was thinking
How the beauty of your singing reinscribes
The hope whose death it announces. Wave

Бен Лернер, од Mean Free Path

Swimming in a Storm

Албатроси, на поинаков начин од нас потомци

на диносаурусите, пливаат, конфронтирани

во насока на ниските облаци, значи кон ѕидот, кон

запад преку Атлантикот. Дека се способни за теорија

покажува елеганцијата на нивните крилја. Облакот од пластични делови

микроскопски мал, но меурчињата во белите дробови

го пресекуваат како железни или стаклени парченца, го заобиколуваат

од далеку. Каде е седиштето на нивното суверено

познание? Што значи за нив „поетската сила на

теоријата“?

Александар Клуге, од Snows of Venice

Енциклопедија, сегашност: Во што можеме да имаме доверба?

Ако имаме намера – по горчливите искуства на 20 век – да ја продолжиме енциклопедијата на 18 век и да ја напишеме одново, би морале да го направиме тоа на повеќе јазици. Не само според различните национални јазици туку и според различните степени во кои живеат, работат и се изразуваат луѓето. Пред да ја чекаме еднаквоста на луѓето, би можеле да го насочиме начинот на изразување на енциклопедијата кон различноста. Подрачјето за неразбирање меѓу овие слоеви е огромно. Едноставното алфабетизирање, чиешто постепено ширење низ светот ги направи луѓето поеднакви и подоцна беше основата за индустријализација и демократија, не е доволно во однос на однесувањето на јазиците во елитните центри на светот и не го задоволува дури ни светот на алгоритми на Силициумската долина. Ние стоиме пред задачата на АЛФАБЕТИЗИРАЊЕ ОД ВТОР РЕД. Теоријата од денес, ако постапува со грижливоста што им била одлика на античките теоретичари, мора да го дефинира одново поимот СЕГАШНОСТ. Во неа се крие моќта на дигиталното исто толку колку и моќта на епохите на писменоста и истовремено моќта на доверливите односи на усноста. Сите заедно ја градат сегашноста. Во истата сегашност, така читаме кај Бенјамин, внимателниот теоретичар веќе може да ги прочита трагите на иднината. Нема штета од тоа да не можеме да ја познаваме иднината. Она што со сигурност можеме да го препознаеме е коегзистенцијата на живата работа и незавршеноста, незачуваното во минатото. „Everything passes, except the past.“ Тоа е изворот од кој со сигурност настанува иднината.

За практичниот однос со една толку комплексно составена реалност и сегашност потребна е сестрана интелигентна работа, не само академскиот дел од неа. Природна интелигенција, богатство од идеи од онаму каде што неволјата е најголема, имено од дното на општеството. Трансферот на интелигентна работа од родителите надолу и од „bottom up“ преку искуствата, кои произлегуваат од протокот на промени на ставот и јазикот, во зависност од тоа на кој кат се наоѓаме, создаваат второ искуство. Набљудувањето на вториот ред на Никлас Луман тука наоѓа дополнување на еден трансфер на искуства од втор ред. Метафорички, тоа може да се замисли како едноставна сцена. Пладне во Њујорк: на 26-тиот кат на една банка млад бизнисмен ги управува своите компјутери. Во елитистичката моќ на овие интелигентни машини спаѓа на крајот тие да одлучат дали, на пример, Западна Африка ќе добие кредити. Тоа е моќ. Против неа се бунтува желудникот на младиот маж. Тој се вози 26 ката надолу. На приземјето на облакодерот една млада девојка од Бангладеш си уредила место за продажба на брзи оброци. Желудникот на младиот маж е нејзин сојузник. Доаѓа до допир меѓу првиот и третиот свет. Една ваква средба од многу хетерогено искуство, став и начин на зборување води или до краток контакт во времето за ручек или до приказна за Ромео и Јулија, можеби со подобра завршница отколку кај Шекспир. Сите искуства имаат карактер на камелеон. Се преобразуваат преку едноставното возење со лифт. За секоја од боите на камелеонот ни треба различен израз. Тука се мисли на поетичното.

Стабилноста на теоријата наспроти актуелната практика

Во својот ракопис „За општата изрека: можеби е точно во теоријата, но во практиката не е употребливо“, Имануел Кант се спротивставува категорично (дури и агресивно) на обезвреднувањето на теоријата. Не постои вистинска практика без теорија, вели. Теоријата е силна моќ (потенција). Поетското е исто така силна моќ. Не за самиот разум, но неприсилно за срцето. Како што се вели: „Срцето има разум, кого самиот разум не го разбира“.

Еден конфликт за време на студентското протестно движење од 1968 година сѐ уште ме замислува. Студентските бунтовници инсистираат на револт и на предност на политичката практика. Сѐ треба да биде подредено на актуелната тема Виетнам и на не помалку актуелната класна борба во франкфуртскиот регион. Со своите апели и со својата акција, која на крајот завршува во окупирање на Институтот за социјално истражување, седиштето на Франкфуртската критичка теорија, провоцираат конфликт меѓу младите левичари и старите левичари. Во јазикот од тие денови: ги исмеваат Јирген Хабермас, Теодор В. Адорно и Макс Хоркхајмер, нарекувајќи ги браќата Маркс од Франкфурт. Тука се мисли на тоа дека овие силни духови на Критичката теорија потчинувањето на мислењето под политичката практика на денот го сметаат за апстракција, отров за мислењето. Студентите, пак, ова го гледаат како мрзливост, како назадност. Зошто сѐ уште сум тажен кога мислам на оваа констелација? Зошто воопшто не ми е смешна ознаката „Браќата Маркс на Критичката теорија“, туку ми звучи како химна? Ја сакам Критичката теорија, а ги сакам и браќата Маркс. Го почитувам студентскиот бунт, дури и учам иновативни работи од нивните заблуди и развивам нови актуелни проекти: Збрка на чувствата.

Методот на размислување на Франкфуртската критичка теорија своите корења и своите боцки (своите радикални мотиви) ги има уште во времето на Хитлер. Една филозофија мора да биде во состојба да го оспори фашизмот, да донесе просветителство во мозоците на луѓето, кои се заведени од националсоцијалистите. Потребно е многу попречно мапирање, за да се спореди овој суштински мотив со политичката дебата од 1968 година. И сега, кога мислам на овој (според мене) трагичен конфликт – тукушто изготвив еден филм, кој се занимава исклучиво со декември 1968 година и политичката борба во тогашниот Франкфурт: „Winter of Love“ – тогаш тоа го правам со поглед на 2019 година и внатрешно придвижен од еден две и полчасовен контакт преку „Скајп“ со една конференција во Итака со наслов на еден од настаните: Поетската сила на теоријата. Потребна е наративна сила за нашите мисли за толку различните временски односи да ги издржиме како постојан поттекст, а сепак да не станеме шематски. Тоа не може да успее само со дискурзивен начин на говорење. Ова мора да има врска со поетското, значи со една теоретски заситена форма на практиката. Сепак, зборот поетика доаѓа од поимот на правењето. Моќта на поетското и моќта на теоријата – ако се сведе зборот МОЌ на содржаната работа во него[1], овие скаменети изрази се менуваат под раката.

Масовни односи / анимизам, магија, семоќ на мислите

Зигмунд Фројд категорично опишува три фази во развојот на мислењето. На темелот на анимизмот. Ова важи за секое ново адолесцентно дете, како што важи и за епохите на културите. Магијата, трепетот, надежта и стравовите, што ја придвижуваат анималната природа на човекот, водат кон спротивставен алгоритам, кон противмагија на магијата. Во јадрото, според Фројд, мислењето прво е магичен заговор. Авантурата „која го ослободува мислењето“ (Адорно) се слева во семоќта на мислата. Во Француската револуција, на крајот од векот на просветителството, изразот на оваа семоќ (меѓу другото) е зимскиот циркус, каде што животни и артисти ja одделуваат сета можна противприрода од природата – и гилотината. Луѓето, тврди Фројд, се преплашуваат – како што се случува тоа кај детето – од семоќта на мислата. Митот и стравот се враќаат на ова високо скалило во нов костум. Реакција, претпазливост, повлеченост, дефетизам, бегање во илузијата – секогаш се нови креативни, во секој век поинакви патишта „да се избега од семоќта на мислите“, можни барикади за продолжување на процесите на просветителство. Со алхемиска семоќ, потпирање на божјата моќ, настапува и прашкиот Махарал (рабин Лев) во 1348 година во самоодбрана против погромите. Приказната за Голем се одвива во оваа историска и ментална констелација. Мудриот маж може грутката глина со одреден камен квалитет да ја оформи во вештачка интелигенција. Особеноста на материјалот е во тоа што овие камења при иселувањето на Израел од Египет биле скриени таму во земјата, каде што се наоѓаат бунарите за повратничкиот марш. Овие камења потоа преминале од Египет до Прага – само од ваков спасувачки материјал Махарал може да го оформи Голем. Користењето на ваквата противмоќ против погромот е опасно. Тоа се атрибути на Бога, кои мудриот маж се осмелува да ги користи. На еден Голем му се потребни масовни односи. Не смее да расте повеќе од 40 дена, инаку е преголем. Мудриот маж мора да може да ја избрише првата буква од четирите на челото на Голем. Тогаш зборот на челото на Голем ќе значи „tot/мртов“. Вештачката интелигенција се скаменува и задржува. Она што магионичарскиот чирак го создал и не може веќе да го задржи, стои мирно.

Ова јадро, од кое дејствува мудриот маж – тоа е јадрото во ставот на секој доверлив теоретичар – не може да се заобиколи со итрина, да се надитри, избегне, да се исклучи. Еден категоричен извештај во традицијата на кабала во Русија (произлегува од една Халберштетска школа во 19 век) опишува точно за што се работи. Еден учен маж создал Голем кај Минск. Ја засакал неговата интелигенција. На 40-тиот ден не можел да се раздели од него. Затоа вештачката интелигенција достигнала една висина, така што рабинот не можел да го достигне челото на Голем. Слично како Одисеј, со итрина мажот му наредил на Голем да му ги врзе чевлите. Затоа што интелигенцијата морала да се наведне, учителот можел да го достигне челото, па ја избришал првата буква. Но, потоа грутката глина со својата тежина паднала врз него и го згмечила.

Меѓу основните претпоставки на ДИЈАЛЕКТИКАТА НА ПРОСВЕТИТЕЛСТВОТО спаѓа и онаа дека среде семоќта на мислите истовремено мораат да бидат присутни и фазите на магијата и достигнувањата на сетилата, кои првин реагираат анималистички. Инаку, тоа не е мислење. Итрината, богатството од излези, со кои Прометеј ги мами боговите, тука воопшто не помагаат. Во добата на семоќни алгоритми се работи за создавање оази и резервати на реалноста. Ваквите живи времиња, сегашноста, модерноста, просветителството секогаш се состојат од алгоритам и противалгоритам. Значи, не може ниту да се биде „веган“ наспроти дигиталното, ниту, пак, во утопијата едноставно да се „внесат во себе“ кондензатите на 4.0 – светот. Во мислењето на 21 век престанува Декарт , мислењето мора да се проблематизира во едноставни спротивставености, кои секогаш исклучуваат нешто трето, како што тоа го прави Декарт. Мораме да испитаме, колку сме навистина HOMO SAPIENS и истовремено мора да се забележи: Ако сакаме да преживееме, кога станува збор за храброста на спознавањето, ние во секој случај сме HOMO COMPENSATOR (одржувачи на рамнотежа).

Маркс за анимисти

Рускиот воен комесар Каргер во 1920 година со една група Кети, жители на средната Енисејска долина во Сибир, ловци и риболовци, кои зборувале диференциран прајазик, кетскиот, го читал Комунистичкиот манифест. На литературен руски. Целта било да се подготви превод на кетски. На Кетите им било забавно да ги ловат зборовите. Со почит кон зборовите, каква што е соодветна за мртвиот дивеч.

Не стигнале далеку. Застанале на зборот „сениште“, кој се наоѓа уште во првата реченица на манифестот: „Едно сениште се движи низ Европа“. Колку различни видови сеништа постојат! Ситни. Помали од нокот. Други големи колку небото, кое се движи над реката Енисеј на југ, додека, пак, ветрот се движи на север. Дали мочуришните духови се сеништа или не? Би можело да се праша, се изјаснил еден од групата на Кетите, има ли нешто што не е сениште. Или е сенката на сеништето онаа што ме следи. На зборот сениште во кетскиот одговара зборот за „жив“. Во просторијата немало мајстор кој скротува сеништа. Воениот комесар Каргер не се мешал.

Затнување на детскиот мозок

Герхард, шестгодишен, со многу голема глава, русокос – до пред две години беше шашлив. Селанката (мајката) одрекуваше: детето само така си прави. Герхард се мрштеше над домашната задача. Според правилото на учебникот за количество за првачиња, требаше да нацрта крвчиња онаму каде што нешто одговараше (човечиња, триаголници итн.), ако нешто не одговараше: знак за минус, значи цртка. Тој повеќе ќе сакаше да ги обои коцкичките предвидени за неговите крвчиња и цртки во боенката, значи позната рамномерна ситница од два триаголника преку сликање на сличен триаголник во една од коцките, наместо со несигурно крвче или цртка. Исто големите триаголници или човечиња и човечиња не беа исти. Зашто кога Герхард ги гледаше доволно долго, тие постојано се преобразуваа. По два часа крвчињата веќе беа подобри: Првин вака: Х сега вака: Х.

Мајката-селанка секогаш го занемаруваше постариот Герхард, го претпочиташе една година помладиот Мартин: поубав, прави екстремитети. Пред сѐ, Мартин имаше помала форма на главата. Герхард, пак, беше дебелоглавец. Ова презирање го оптоваруваше мозокот на Герхард. Нацртани како човечиња, Мартин и тој сигурно беа споредливи, бидејќи човечињата се апстракција на крвчиња и цртки. Нема волја да ја сфати науката за количество, да го заклучи споредливото од сликите, бидејќи со сигурност знае колку сѐ исто е неисто во практиката (или поместено за само една година разлика во возраста). Се спротивставува на идеолошкиот притисок на училиштето, апстрактна хумана мисла, но која селанката не ја дели со него, но која сака да ги избрише претставите на Герхард.

Притоа, Герхард е во прва линија подготвен. Кога еден ветеринар му вели: Држи го цврсто опашот – зашто лекарот сака да испита во задникот на кравата – тој го зграбува многу цврсто опашот на кравата и го држи, лекарот одамна е готов, со своето возило вози накај следното село, но Г. сѐ уште го држи опашот на кравата, напрегајќи ги сите сили уште долго време во делумно хоризонтална положба. Зашто е удостоен со директен поглед. Лекарот го погледна накратко. Тоа Герхард го разбира. Тој разбира всушност сѐ.

Споредба на разумот со градбата на куќа

Во воведот на „Критика на чистиот разум“ Имануел Кант го развива системот на критично мислење од архитектурата на разумот. Првин, вели тој, се работи за едноставни домови за нашето искуство. Но, луѓето биле опседнати со тоа да изградат кула (онаа од Библијата). Се раскарале поради тоа. Така постојано одново се работи на градењето на градбата или на градбите, кои можат да го згрижат нашето разумно искуство. Впрочем, би било можно, продолжува Кант, да се воведат поедноставни живеалишта од онаа кула во план. Живеалишта што ќе одговараат на малиот пораст на нашето искуство. Но, потоа тој сепак се навраќа на големиот проект на Критичката филозофија, „Архитектурата на разумот“.

Изгледа очигледно дека градската градба, големата градба, големите ритуални прослави исто така, стојат на почетокот на цивилизацијата. Количеството на потребни соработки се случува само под услов перспективно и симболички големината на задачата да им се направи видлива на луѓето. Практичното решение не изгледа како да е најделотворното за колективната работа.

Па, така, изгледа како на процесот на просветителството да му се потребни проектни поттурнувања, како протестантизмот, алфабетизирањето, индустријализацијата, пробивањето на информатиката и на дигиталното – големите образовни поттурнувања, благодарејќи на кои ги имаме универзитетите, енциклопедијата, Баухаус и модерната.

Просветителството како „излез од самонаметнатата неуморност“ Кант го развива од ХРАБРОСТА НА СПОЗНАВАЊЕТО. Aude sapere: имај храброст да се служиш со сопствениот разум.

Оваа храброст може да се прошири на храброста, да се служиме не само со моќите на разумот туку и со моќите на душата, сетилните моќи, заедништвото на сите човечки моќи на битието (Маркс). И за зборот „служи“, да не биде помешан со „инструментализација“, може да се замени со „да се биде активен, да се практикува, да се развива“, бидејќи најважното во своеволието на овие сопствени моќи е што се засноваат на самоорганизација. Но, секогаш во центарот стои поимот ХРАБРОСТ.

Во амблемите, во историските приказни, притоа се работи за лавовска храброст. Не знам дали орлите се храбри или само го следат својот инстинкт. Во грбовите и амблемите тие изгледаат величествено. Во еврејскиот пренос на гробовите како амблеми, кои имаат храброст, не гледаме грабливи животни, туку зајаци. Зајакот важи за животно кое посредува меѓу животот и смртта, кој, кога треба да ги брани своите и себе, со ЗАЈАЧКА ХРАБРОСТ ја надминува секоја опасност. Во романот „Down to the river“ е опишана ваквата анимална храброст. Во средновековните ракописи го гледаме зајакот со меч настрана, сокол врз тупаницата, како витешки јава на кучиња. Во „Парсифал“ во „Бајројт“ на Кристоф Шлингензиф третиот чин е структуриран од една сцена што покажува зајак на умирање. И тука ХРАБРОСТА НА СПОЗНАВАЊЕТО, храброста некој да се развие до крајност, е означена со она животно кое во секојдневието го нарекуваме плашлив зајак, при што животното способно да се плаши, во неволјата стравот го преобразува во смелост. Храброста во туѓото служење, смртта од слепа послушност, смртта во светските војни – тоа се амблеми на власта, на моќите што се однесуваат како да се судбина, на подреденоста.

Спротивниот амблем не мора да се земе од еврејската традиција. Не е потребен по секоја цена животински амблем (како белите китови, како паметните слонови). Но, во дебатата се крие масивна причина за спротивставено раскажување на погрешните визии за храброста. Потребно ни е преформулирање на поимот храброст, како што го воведува Сократ сосем разбирливо во своите дијалози, кога станува збор за основната линија на мислењето. Тој е во сооднос со една КРИТИКА НА МОЌТА НА ИНТЕЛИГЕНЦИЈАТА. Широки традиции на интелигентни професии настануваат како класа што служи. Владетелите си ја дозволуваат мудроста на професионалците. Во силно биечкото срце на Улис постои џуџе кои се вика Итрец. Сите овие слики треба поетички да се формулираат одново. Срцето, нашата верна животна пумпа, само по себе не е емотивен орган, туку го задава рамномерниот такт за протокот на крвта. Нешто покрај срцето: Solar Plexus. Тука се наоѓа крстопатот од нерви, кој одлучува за „јас сум загрижен“, „се чувствувам слободно“. Овој центар над желудникот кореспондира повеќе со здивот (to pneuma), отколку со крвотокот. Вдишувањето и издишувањето и мозокот се спротивставености, кои си одговараат, но кои наративно и поетички не се внесени заедно во јазикот.

Мене ме окупира идејата како Валтер Бенјамин и Бертолд Брехт во 1934 година во егзил во Данска седат еден до друг работејќи. Околу нив ечат оружја и фашистички напреден тренд. Храброста што се крие во нивната работа се состои во тоа дека тие – без средства на моќ – почнуваат неодложно да развиваат нова политичка азбука. Почнуваат со воениот буквар. Се концентрираат на елементите, не на целината. Темелни се. Ги зграбуваат работите во коренот, тоа е радикално. Што се однесува до моќта на објавување или средствата за одбрана, тие се слаби. Како теоретичари и поети силни. Во патосот на настанот во Итака припаѓаше импулсот: ваквата работа треба да се продолжи.

Како Валтер Бенјамин му ја објаснил на Бертолд Брехт „слабата месијанска сила“

Насоката на стрелата на политичката утопија цели кон „pursuit of happiness“, едно човечко право. Но, оваа насока на стрелата на историјата е една друга од она речиси неслушливо движење, што го чувствуваат политичките археолози, во кое се издава близината на месијата. И ова е стрела. Но, за неа важи, вели Бенјамин, расказот на Кафка „Следното село“. Оваа втора насока на стрелата е „слабата месијанска сила“.

Како може да се употреби, прашал Брехт. Да се искористи за мобилизација? Брехт, оперативниот поет, постојано умеел да зграби. Бенјамин се обидел да појасни дека никој и ништо не може да ја дофати слабата месијанска сила, да ја зачува, испита, употреби или да направи што и да е со неа. Може само да се знае дека постои.

Тогаш не е употреблива, истрајувал Брехт. Но, посочил на тоа дека Бенјамин во еден претходен момент од разговорот – пареа навлегла од брегот, светлината избледела – споменал дека двете толку нееднакви временски стрели, политичката и месијанската, си влијаеле меѓусебно. Останал љубопитен. Оваа вечер пријателите не постигнале спогодба.

Сл..: „Ангелус Новус“ и „Трн кловнот“ од Паул Кле.

За АНГЕЛУС НОВУС се вели „би сакал да остане, да ги разбуди мртвите и да ги спои раскршените. Но, бура навејува од рајот, која се заглавила во неговите крилја и е толку силна што ангелот веќе не може да ги затвори. Оваа бура непрекинато го турка во иднината… Она што го нарекуваме напредок е оваа бура“.

ТРН КЛОВНОТ пред своите очи го има „купот урнатини што се искачува до небото“. Но, шегата во неговите очи одвејува парчиња од овој куп во далечината. Тој поседува кука и ашов. Сака да му ги зајмува алатките од случај до случај на колегата НОВУС.

„ДВА НЕЕДНАКВИ АНГЕЛИ НА ИСТОРИЈАТА

СО КУКА И АШОВ

ВО КРАТКИТЕ, МИРНИ ВРЕМИЊА НА ИСТОРИЈАТА

РАБОТАТ КАКО АРХЕОЛОЗИ

ЗА ДА ПОСТАВАТ РЕЗЕРВИ

ХРАБРОСТ“

„Сирени во добата на нивната техничка репродуктивност“

Потекнуваат од духот на таканаречениот фетиш за стока, на ситните делови од душата, што се сместени во стоката. Не се видливи. Во никој случај не ги слушаат ни луѓето од маркетингот, уредниците или стартапите, кои со задоволство би ги употребиле со цел да ја стимулираат желбата за купување на консументите. Заводничките не дозволуваат да бидат заведени. Им се смеат на дилетантите кои се обидуваат да го сторат тоа.

Но, СВЕТОТ НА СТОКАТА И УСЛУГИТЕ не е будала. Неговото гориво се состои од милиони идеали. Тие ги мелат честичките на душата како ветрот каменот, од кој пустината Нефуд го има својот песок. Во една ваква тава од карпи, ако фантазијата се нарече карпа, се наоѓа ПЕСОКОТ НА ВТОРАТА ПРИРОДА. Посакувачки зрнца, магнети. Ти извлекуваат жар од срцата. Тоа се новите сирени. Настануваат спонтано. Ниедна чиста техника не може да ги произведе. Затоа не се „нетехнички репродуктивни“. Но, ѝ припаѓаат на добата на техничката репродуктивност. Во бурата на модерната овие заводнички од делчињата на копнежот во нас, кои ѝ избегале на нашата контрола, создаваат свет покрај светот.

Длабоко време на планетата и човечкиот животен век

Моќта на привлекувањето и информатиката, како што се концентрирани во Силициумската долина, се брзи. Материјалната продукција – она што го нарекуваме работа – е бавна. Уште побавно е времето на градење, во кое сраснува квалитетното човечко искуство: животниот век. Знаеме за времињата во училиште, надворешно учење. Но, постои и „deep learnig“ во луѓето, за кое воопшто не сме свесни. Се знае дека роботите и дигиталните системи, кои се меѓусебно поврзани, си зборуваат и ноќе, кога ние спиеме. Тоа е „deep learnig“ на машините и на вештачката интелигенција. Специјализирани планери, чиешто работење не можеме да го следиме, ги контролираат внесувањето и резултатот. За она што се случува во дигиталната машинерија за време на процесите, не знае никој. Владее екстерна математика како при набљудување на квантниот свет. Си посакувам, онака како што постојат луѓе кои им шепотат на коњите, да постојат и „такви што им шепотат на роботите“, кои толку заштитнички се однесуваат со машините, онака како што сакаме овие да се однесуваат со нас.

Кога ловците и собирачите станале аграрни, настанал тип на карактер што секој човек на денешницата го носи во себе. Тоа е „селанецот во мене“. Кога потоа предците ги основале раните градови покрај Еуфрат, ова „селанецот во мене“, односно „селанката во мене“, за еден дел од луѓето преминало во „граѓанинот во мене“, односно „граѓанката“. Робинсон на својот осамен остров останува во главата консеквентен лондончанец. Она што го направиле индустријализацијата од последните 200 години и војните во 20 век во нашата внатрешност, веројатно ќе се покаже дури кон средината на 21 век.

Сето тоа се длабоки времиња. На планетата Земја тие се протегаат од 3,5 милијарди години пред нашето време до денес. Сите внесувања однадвор имаат дејство често дури по 30 или 100 години (во најраните времиња за 1.000 години). Сите овие струења, процеси на преобразба и темели на едно „човечко однесување“ се неуморно активни. Најстарите сили од овој вид во субјектот се исто толку современи колку и најновите.

„Човечките суштински сили“ (Маркс)

Ние зборуваме за петте класични сетила на Homo Sapiens: слушање, гледање, вкус, мирис, допир. Ханс Магнус Енценсбергер тврди дека располагаме со дополнителни повеќе од 32 „општествени сетила“. Сите овие сетила се преобразуваат според околностите, според хоризонтот на надежи и под влијание на другите луѓе и според објектот на работата. Човечките суштински сили се поразновидни отколку што мислиме. Врз основа на својата многугласност, тие биле во состојба да изградат Вавилонска кула, која не паѓа: и тоа првин во самиот субјект, потоа во нашата внатрешност.

„Човечките суштински сили“ се израз на архитектурата на субјективноста. Концертот на нашите сетила и интелигенции сигурно би бил во состојба да се оттргне од принципот на градење кула и да претпочита да гради куќи и едноставни станови „за нашето конкретно искуство“. И шатори.

Она што го нарекуваме мислење, не се случува само во главата. Нашите раце и стапала располагаат со сопствени когнитивни процеси. Да ги погледнеме рацете на една бабица. Со изострена чувствителност во прстите го превртува детето, кое лежи погрешно во стомакот на мајката, благо и моќно во правилната насока. Така детето доаѓа на свет. Рацете на оваа жена поседуваат фино управување (исто како и оние на часовничарот и оние на љубовниците). Што се наспроти нив несмасните кревања на сабјата на разумот, кој управува со своја логика. Во еден сосема друг статус: интелигенција на ѓонот. Таа цел живот седи затворена во чевелот. Но, колку жива и колку нужна за преживувањето била чувствителноста на стапалото за нашите предци, собирачите и ловците. Тие имале познавања што ниеден дигитален систем не ги разбира. На еден германски војник на морнарицата, ваквата чувствителност му го спасила животот, бидејќи на долната страна од неговото стапало се создал плускавец, одвратно се воспалил и го спречил целиот маж да стигне до Сталинград. Очигледно, стапалото имало повеќе разум отколку главата.

10.

„Поетското се нарекува собирање“

Во вториот том на „Делото на премини“, збирка на „институции на 19 век“, слично темелна како збирките на браќата Грим и истовремено слично информативна како испитувањата на Карл Маркс (како отсекогаш да дејствувале директно заедно темпераментите на Грим и Маркс!) методот на Бенјамин за мене е најизразито видлива. Меѓу сите дела на Критичката теорија неговиот пристап е оној што од актуелна причина стои на листата за продолжување. Тој содржи радикална критика на ПРИНЦИПОТ НА ТРАНЗИТ, кој ѝ е прикачен на филозофијата и денес на информатиката. Тоа е како кај географските карти. Колку подалечни растојанија прикажуваат на мал простор, толку помала врска имаат со реалноста. Навистина: на една географска карта 1 : 300.000, на Картографскиот завод во Велика Британија, не може да се умре. Но, без сомнение, не може ни да се живее на неа.

Филозофијата провлекува еден примат на ОПШТОСТА НА МИСЛАТА. Доверливите мислители го закотвуваат општото постојано со подробност, што според Хегел го гради солидниот спротивставен пол. Низи, серии од подробности – фрагментот како поетска форма – тоа се природните котви на летот на мислата. Но, кај Хегел не стојат само подробноста и општото едни спроти други како во дијалог, туку моторот на мислата се вклучува од приматот на ОСОБЕНОТО. Ова ОСОБЕНО во одредена мера не е сенката на општото, туку неговиот вистински живот. Но, му се искрадува на секој само општ израз, односно на само дискурзивниот говор. Поетското, кое ја одликува силата на теоријата, затоа треба да се разбере во категоријата на собирањето, на спротивниот алгоритам за општото. Тоа не е второ општо. Па, затоа, во поимот на поетското не е содржан само спротивен принцип на другите форми на јазичниот израз, туку еден закон на движење, што не само што го закотвува општото во особеното туку и воопшто го бара во особеното. Не знам Јас, туку Нешто во мене е она што знае. Не можам Јас да препознам, туку Нешто постои во работите, другите луѓе и живиот свет што скока во мене. Во случај нашите делови од душата, која ја љубат и сакаат да ја практикуваат теоријата, да се спојат меѓусебно и одново да го нападнат пристапот на Валтер Бенјамин, би морале да гледаме од перспективите и мотивите (односите на притисок и пресиите, пречките) на 21 век (и тоа конкретно 2019-та и следните години) врз искуствата на 20 век, за да го разбереме нашето сопствено време. Така правел Бенјамин пред околу 90 години, на тој начин што со богатството од искуства, различните односи од 1929 години гледал врз елементите на 19 век и почнал да ги собира. Ова е огромна работа. Сигурно не можат да ја завршат одделни луѓе. Таа бара „градини на соработка“.

Александер Клуге (Alexander Kluge) е еден од водечките интелектуални гласови во Германија денес. Како млад човек, опишан како „омилениот син на Адорно“ (О. Негт), во текот на изминатиот половина век, Клуге дава огромен придонес, што може да се смета како продолжение, според зборот и сликата, на Критичката теорија на Франкфуртската школа. Веројатно е најпознат како основач на Новото германско кино. Сепак, неговата работа опфаќа разновиден опсег на области, во последните педесет години, тој бил активен како филмски режисер, писател и телевизиски продуцент.

Роден во Халберштат, во денешна Саксонија, Германија, откако пораснал за време на Втората светска војна, студирал историја, право и музика на Универзитетот во Марбург Германија и Универзитетот Јохан Волфганг Гете во Франкфурт. Докторирал по правни науки во 1956 година. Додека студирал во Франкфурт, Клуге се спријателил со филозофот Теодор В. Адорно, кој тогаш таму предавал на Институтот за општествени истражувања. На предлог на Адорно, Клуге започнал да го истражува полето на филмот за подоцна да стане познат сценарист и филмски режисер. Во 1987 година, Клуге ја основал телевизиската компанија за производство и развој на телевизиска програма mbH (DCTP), која продуцирала и емитувала независни телевизиски слотови доцна во ноќта, на приватните канали RTL Television, Sat.1 и VOX.

Клуге се вбројува и помеѓу најзначајните германски писатели на фантастика од крајот на 20 век и важи за значаен општествен критичар. Неговите фикции во форма на кратки раскази се значајни по експерименталната форма и силната критичката мисла. преку нив создал нова форма на аналитичка фантастика. Клуге во своите фикции користи техники на наративно нарушување, мешани жанрови, интерполација на нелитературни текстови и документи, како и перспективни смени.

Главни дела од областа на на општествената критика на Клуге вклучуваат: Öffentlichkeit und Erfahrung. Zur Organisationsanalyse von bürgerlicher und proletarischer Öffentlichkeit, ко-напишано со Оскар Негт и првично објавено во 1972 година, како и Geschichte und Eigensinn, исто така во коавторство со Негт. Книгата Öffentlichkeit und Erfahrung е преведена на англиски како Public Sphere and Experience: Toward an Analysis of the Bourgeois and Proletarian Public Spher,e додека книгата Geschichte und Eigensinn како History and Obstinacy, објавени во 2014 година од страна на Zone Books. Од 2016 година, Клуге соработува со американскиот писател Бен Лернер. Нивниот труд е собран во делото The Snows of Venice, објавени во 2018 година од Spector Books.

Превод од германски:
Ксенија Чочкова Гиесе

[1] Macht – моќ, machen – прави, зборот моќ на германски е изведен од зборот прави, затоа авторот вели дека зборот моќ се сведува на работа. (заб. на прев.)

Споделено на: февруари 1, 2021 во 9:03 am